Servikal xərçəng dünyada ən çox rastlanan qadın xəstəliklərindən biridir və qadınlar arasında dördüncü ən çox yayılmış xərçəng növüdür. Serviks, uşaqlıqla vaginanı birləşdirən hissədir.
Servikal xərçəngin əsas səbəbi insan papilloma virusunun (HPV) karsinojen növləridir, bu virus cinsi yolla ötürülür.
Servikal Xərçəngin Əlamətləri
Servikal xərçəngin ən çox rastlanan əlaməti menstruasiya dövrü xaricində qanama olmasıdır. Xüsusilə, cinsi əlaqədən sonra qanama, servikal yaralar və ya xərçəng hallarında müşahidə olunur. Postmenopozal qanama ən çox endometrial (uşaqlıq əhəlinin) xərçəngi ilə əlaqələndirilir, amma servikal xərçənglə də əlaqəli ola bilər.
Başqa bir tez-tez müşahidə olunan əlamət isə dispareuniya, yəni ağrılı cinsi əlaqədir. Digər erkən əlamətlərə anormal vaginal axıntı və nizamsız menstruasiya dövrü daxildir. İrəliləmiş mərhələlərdə anemiya, anormal vaginal qanama səbəbindən, sıx sidik etmə və sidik kisəsi üzərində təzyiq səbəbindən ağrılı sidik etmə kimi simptomlar meydana gələ bilər.
Hamiləlik dövründə simptomlar dəyişmir; ancaq servikal xərçəngin erkən mərhələlərində adətən simptomlar görülmür. Buna görə də, hamiləlikdən əvvəl ginekoloji müayinə və Pap smear adlanan servikal xərçəngin skrininq testindən keçmək vacibdir.
- Ginekoloq Dr.Merve Olgun
Servikal Xərçəngin Səbəbləri
Bütün xərçənglərdə olduğu kimi, hüceyrə mutasiyaları servikal xərçəngin əsas səbəbidir. Serviksdə hüceyrə mutasiyalarına səbəb olan ən yaygın faktor cinsi yolla ötürülən HPV (99%) virusudur.
HPV, servikal xərçənglərin 99%-ə səbəb olur. 100-dən çox aşağı riskli HPV növü genital yuxarılarında wartlara (dəri qabarıqları) yol açsa da, bunlar genital bölgədə wartlara səbəb ola bilər. HPV, xüsusilə qorunmasız oral, vaginal və anal cinsi əlaqə yolu ilə ötürülməsi çox yaygındır. Yüksək riskli HPV növləri, xüsusilə HPV-16 və HPV-18, servikal xərçənglərin 75%-ni təşkil edir. Həmçinin, bu yüksək riskli HPV-lər servikal hüceyrələrdə anomaliyalar yarada bilər.
Servikal Xərçəngin Risk Faktorları
- Cinsi həyatın erkən başlaması, qorunmasız əlaqə və çoxsaylı tərəfdaşlar HPV ötürülmə riskini artırır və nəticədə servikal xərçəngin riskini artırır.
- Siqaret çəkmək: Siqaret çəkənlər, çəkməyənlərlə müqayisədə servikal xərçəng inkişaf etmə ehtimalı iki dəfə çoxdur.
- Zəifləmiş immunitet sistemi: HIV kimi vəziyyətlər və ya immuniteti zəiflədən bəzi dərmanlar servikal xərçəngin riskini artırır.
- Sağlıqsız həyat tərzi: Yüksək kalorili qidalanma və hərəkətsizlik immuniteti zəiflədir və servikal xərçəngin riskini artırır.
- Obezlik: Ağırlıqlı və obez qadınlar servikal adenokarsinoma inkişaf etdirmək üçün daha yüksək riskə sahibdirlər.
- Ailə tarixi: Ailə tarixində servikal xərçəng olması servikal adenokarsinoma üçün başqa bir risk faktorudur.
Servikal Xərçəngin Qarşısının Alınması
Hər il dünyada 500,000-dən çox qadın servikal xərçəng ilə diaqnoz edilir və təxminən yarısı bu xəstəlikdən ölür. Çünki servikal xərçəng tamamilə qarşısı alına bilən bir xəstəlikdir, ona görə də tədbir almaq çox vacibdir.
Əsas profilaktik tədbir, servikal xərçəngin ən çox yayılmış səbəbi olan HPV ötürülməsinin qarşısını almaqdır. Kondom kimi bariyer üsulları və yüksək riskli cinsi davranışlardan qaçmaq əsas rol oynayır.
Digər bir qarşısının alınma üsulu isə HPV vaksini, servikal xərçəngə səbəb olan HPV növləri ilə mübarizə aparmaq üçün inkişaf etdirilmiş effektiv və təhlükəsiz bir vaksindir. Bu vaksin 9 yaşdan etibarən həm qızlara, həm də oğlanlara tətbiq oluna bilər. Hal-hazırda tibbi təlimatlar, HPV vaksinini ilk cinsi təcrübə öncəsi və 25 yaşından əvvəl almağı tövsiyə edir. 9-26 yaş arasındakılara xüsusilə tövsiyə edilir, amma risk profilinə əsasən 27-45 yaş arası insanlara da tətbiq oluna bilər. HPV vaksini 15 yaşa qədər iki doza, 15 yaşdan sonra isə üç doza verilir.
Servikal Xərçəng Necə Diaqnoz Edilir?
Rutin illik ginekoloji müayinə zamanı xəstələrdən ilk cinsi əlaqənin yaşı, cinsi əlaqə sonrası qanama və ağrı olub-olmaması, cinsi yolla ötürülən infeksiyalar, çoxsaylı cinsi tərəfdaşlar, HPV infeksiyası, HPV vaksinasiyası, siqaret çəkmə, menstruasiya dövrü qeyri-düzgünlüyü və son dövrlərdə qeyri-adi qanama olub-olmaması soruşulur.
Ginekoloji müayinədə, xarici genital orqanlar qiymətləndirilir, daha sonra daxili genital orqanların ultrasəs müayinəsi edilir. Vaginal müayinə zamanı Pap smear və ya maye bazalı sitoloji testləri, habelə yüksək riskli cinsi təcrübəyə malik olanlarda HPV skrininq testləri tətbiq edilməlidir. Bu, servikal xərçəngi hüceyrə dəyişiklikləri mərhələsində aşkar etməyə imkan verir.
İllik ginekoloji müayinələr zamanı ən azı hər iki ildən bir Pap smear testi etməyi unutmamaq çox vacibdir.
HPV-nin yalnız servikal xərçəngin deyil, həmçinin kişilərdə penis xərçəngi və hər iki cinsdə anal xərçəngi üçün də səbəb olduğunu qeyd etmək vacibdir. Xərçəngin qarşısını almaq üçün yüksək riskli, qorunmasız cinsi əlaqədən qaçınmalı və HPV vaksininin qəbul olunduğundan əmin olmalıyıq.
Sağlam günlər arzulayıram!
