Gündəlik həyatımızda biz gün ərzində çox sayda müxtəlif duyğu yaşayırıq. Uyğun bir mühit tapdığımız zaman bu duyğuları ifadə etməyə çalışırıq. Böyüklər olaraq, “Bu gün çox gərginəm”, “Narahatam”, “Həyəcanlıyam”, “Stresliyəm”, “Özümü təhlükəsiz hiss etmirəm, çox narahatam”, “Mənə şəfqət göstərə bilərsənmi?”, “Zəhmət olmasa mənə diqqət et, sənə ehtiyacım var”, “Çox qısqanıram”, “Bu gün əhvalım yaxşı deyil”, “Səni itirməkdən qorxuram” kimi sözlər deyə bilərik. Böyüklərin bu cümlələri ifadə etmək üçün dil bacarıqları var. Lakin, sadəcə dil bacarığı duyğuları ifadə etmək üçün kifayət etməz. Bundan əlavə, hiss edilən duyğulara dair şüurluluq da vacibdir.
Bir böyüklük yaşadığı təcrübələr üzərində düşünərək və özünə “Nə hiss edirəm?” sualını verərək emosional şüurluluğunu inkişaf etdirə bilər. Buna görə də, böyüklər dil bacarıqları, zehni inkişaf və emosional şüurluluq ilə ümumiyyətlə duyğularını müstəqil şəkildə idarə etmə qabiliyyətinə malikdirlər. Lakin bu, uşaqlar üçün belə deyil. Uşaqlar üçün bu qabiliyyət yalnız yaşlarına və inkişaflarına uyğun olaraq böyüdükcə mümkün olur.
Uşaqlar böyüdükcə, duyğuları tanımağa, öz hisslərini anlamağa və başqalarının duyğularını hiss etməyə başlayırlar. Lakin, hətta bir uşaq yaşadığı bir duyğunun çətinliyini hiss etdikdə belə, həmin duyğunun nə olduğunu, niyə hiss etdiyini və bunu sakitcə sözlə ifadə etmək hələ də çox çətin ola bilər.
Bunun səbəbi odur ki, emosional inkişaf, körpəlikdən yaşlılığa qədər davam edən mürəkkəb bir prosesdir. Emosional inkişafı hələ tamamlanmamış bir uşaq məsələn, “Məni çox darıxıram, ana” demək əvəzinə, anasının diqqətini çəkmək üçün oyuncaqlarını yayına bilər. Başqa sözlə, uşaqlar tez bir zamanda fərq edilmək üçün çox vaxt ailəsi tərəfindən mənfi qəbul edilən davranışlar sərgiləyirlər. “Çətin” olaraq qiymətləndirilən davranışların arxasında gizli bir mesaj var: “Məni gör, mənimlə maraqlan. Mən çətinlik çəkirəm.”
Buna görə də, uşaqlar, bilinçli şəkildə, qəsdən və ya valideynlərini narahat etmək məqsədiylə çətin davranışlar sərgiləmirlər. Bu davranışların arxasında həmişə bir səbəb və ya ehtiyac vardır, çünki uşaqlar öz çətin duyğularını sözlə ifadə edə bilmirlər. Bunun əvəzinə, onlar çətin duyğularını çətin davranışlarla göstərirlər.
Bu cür hallarda, valideynlər bu davranışları inkar və ya qəsdən yönəldilmiş hərəkətlər kimi qiymətləndirməkdən qaçınmalıdırlar. Qəzəblə və ya cəzalandırmaqla reaksiya verməkdənsə, uşaqlarını anlamağa çalışmalıdırlar. Bu anlar bir böhranı öyrənmə təcrübəsinə çevirmək üçün bir fürsət təqdim edir. Çətin vaxtlarda ən sağlam yanaşma uşağınızı qucaqlamaqdır. “Bilirəm, indi çətinlik çəkirsən. Bilirəm, dəstəyə ehtiyacın var. Bilirəm, məni çox darıxırsan. Bilirəm, narahatsan. Mən buradayam” kimi sözlər deyərək onları qucaqlamaq, onları rahatlatmağa və sakitləşdirməyə kömək edə bilər. Əlbəttə ki, özünüzün də sakit olmanız çox vacibdir. Uşaqlar, valideynlərinin onlara necə yanaşdığına və onlarla necə ünsiyyət qurduğuna əsaslanaraq hadisələrə və duyğulara necə cavab verməyi öyrənirlər. Şəfqətli yanaşma, uşaqların təzyiq altında hiss etmədən duyğularını ifadə edə biləcəyi təhlükəsiz bir məkan yaradır.
Valideynlər, uşaqlarına emosional şüurluluğu və ifadəni nümunə olaraq göstərməlidirlər, çünki emosiyalar həyatın ayrılmaz bir hissəsidir. Hər bir emosiyanın bir mənası vardır və onu hiss etmək tamamilə normaldır.
- Psixoloq Kübra Kaya Şengül
Ancaq emosiyalardan danışmaq, hətta böyüklər üçün belə çətin ola bilər və uşaqlar üçün uyğun bir nümunə olmadan bu, demək olar ki, mümkünsüzdür. Buna görə də, uşaqların valideynlərindən bütün gün ərzində yaşadıqları duyğuları ifadə etmələri və verbal olaraq izah etmələri lazımdır. Öz həyatınızdan nümunələr verərək, məsələn, “Bu gün çox yoruldum, enerjim yoxdur”, “İşdə bir həmkarımla mübahisə etdim, və çox kədərliyəm”, “Bu gün etmək istəmədiyim bir vəzifə verildi, və çox hirsləndim” və ya “Sabah çox vacib bir görüşüm var, və narahatam” kimi ifadələr paylaşaraq, uşağınıza duyğuları tanımağa və bunları necə ifadə etməyi öyrətməyə kömək edə bilərsiniz.
Valideynlərin duyğuları əks etdirmə və ifadə etmə mövzusunda doğru nümunə olmaları çox vacibdir, çünki bu, uşağın sağlam emosional inkişafında mühüm rol oynayır. Uşaqlar, qəzəb, həyəcan, xoşbəxtlik və ya narahatlıq kimi duyğuları valideynlərinin bu duyğuları necə idarə etdiklərini və ifadə etdiklərini müşahidə edərək öyrənirlər. Buna görə də, əgər bir valideyn uşağına bir şey öyrətmək istəyirsə, əvvəlcə bunu öz həyatında tətbiq etməlidir.
